Okres Bożego Narodzenia (tempu Nativitatis) – trwa od I Nieszporów Bożego Narodzenia do Niedzieli Chrztu Pańskiego, która przypada po 6 stycznia.
Ewangelie nie wymieniają daty i dnia narodzin Chrystusa. W Piśmie Świętym mamy podany ogólnie czas narodzenia: „Jezus narodził się w Betlejem w Judei, za panowania króla Heroda „ ( Mt. 2,1) oraz fakt publicznej działalności: „w piętnastym roku rządów Tyberiusza Cezara” (Łk. 3,1).
Stąd też zwrócono uwagę na datę symboliczną, na 25 grudnia, czyli dzień przesilenia zimowego z całą jego symboliką. I tak dzień ten stał się świętem narodzin Zbawiciela jako Słońca sprawiedliwości (Ml 4,2) i Światłości świata (J 8, 12). Wcześniej już, bo w 274 r. Cezar Aureliusz (+ 275 r.) dzień ten przeznaczył na świętowanie Narodzin Niezwyciężonego Słońca (Solis Invicti). W dniu tym zeszły się razem dwa obchody: Narodzenie Chrystusa i Narodzenie Słońca. Dla chrześcijan jedynym, niezwyciężonym i prawdziwym słońcem jest Chrystus, słońce, które wzeszło nad światem w chwili narodzin, którego nie zmogła śmierć, a które znowu powróci na końcu wieków. Na powstanie i ugruntowanie się tego święta wpłynęły również spory chrystologiczne IV wieku.
Nowe święto Bożego Narodzenia pojawiło się we właściwym czasie, ponieważ rozprzestrzeniały się wówczas błędy chrystologiczne. Zwłaszcza Ariusz zasłynął z odmawiania Chrystusowi Bóstwa. Sobór W Nicei (325 r.) orzekł, że Jezus Chrystus, Syn Boży, zrodzony z Ojca przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem dla naszego zbawiania. To orzeczenie dogmatyczne zostało wzmocnione świętowaniem Bożego Narodzenia. Lud wierny przez to święto otrzymał podporę dla swojej wiary.W pierwszych wiekach chrześcijaństwa nabożeństwa nocne należały do stałej praktyki Kościoła. Pamiątką jest dzisiejsza Pasterka.
Uroczystość Bożego Narodzenia wywodzi swój początek z Jerozolimy. Ustalił się zwyczaj, że patriarcha udawał się z Jerozolimy w procesji do Betlejem, odległego ok. 8 km. W Grocie Narodzenia odprawiał w nocy Mszę świętą.
Po Mszy świętej, odprawionej w Betlejem o północy, powracano do Jerozolimy i odprawiano drugą Mszę świętą w godzinach rannych w kościele Zmartwychwstania Pańskiego. Wreszcie, aby dać pełny upust radości, odprawiano w godzinach południowych trzecią Mszę świętą w kościele katedralnym. W Rzymie święto Bożego Narodzenia dnia 25 grudnia obchodzono od wieku IV. Kronikarz rzymski, Filokales, w kalendarzu swoim pod rokiem 354 zaznacza: Natus Christus in Betleem Judeæ (Narodził się Chrystus w Betlejem Judzkim). Odprawiano tam nocą pasterkę przy żłóbku Chrystusa w bazylice Matki Bożej Większej; drugą Mszę świętą w godzinach rannych w kościele Zmartwychwstania, gdzie miał rezydencję swoją przedstawiciel cesarza wschodniego; trzecią zaś koło południa w bazylice Św. Piotra.Najdawniejsza wzmianka o tym święcie w Kościele Syryjskim pochodzi od św. Jana Chryzostoma. W tymże wieku IV uroczystość Bożego Narodzenia dotarła do Afryki, Hiszpanii, Antiochii, Konstantynopola i Egiptu.
Historycznie patrząc, trzeba rozróżnić tutaj dwie tradycje: rzymska i wschodnią.W kościele wschodnim na podobnym podłożu powstało nieco wcześniej Święto o tej samej treści, pod nazwą Teofania lub Epifania, obchodzone 6 stycznia. Czczono objawienie się Chrystusa Króla:
- mędrcom ze Wschodu,
- podczas chrztu w Jordanie
- podczas pierwszego cudu w Kanie Galilejskiej.
W późniejszym czasie tradycje te się przemieszały. Na Wschodzie zaczęto obchodzić również Boże Narodzenie, a na zachodzie Uroczystość Objawienia Pańskiego.
W okresie Bożego Narodzenia szczególnie uroczyście obchodzi się dwa święta:
- Boże Narodzenie – 25 grudnia
- Objawienie Pańskie – 6 stycznia.
Treścią uroczystości Bożego Narodzenia nie jest tylko obchód historycznego przyjścia, ale fakt Wcielenia. Chrystus zjednoczył dwie odrębne dotąd rzeczywistości. Odwieczne Słowo stało się Ciałem. „ Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek stał się Bogiem”( Świętem Augustyn). W dzień Bożego Narodzenia każdy kapłan może – zgodnie ze starą tradycją rzymską – odprawić trzy Msze Święte, a mianowicie: w nocy (pasterka), o brzasku i w dzień.
Kościół wyraża tak wielką radość z narodzenia Pana Jezusa, że przez osiem dni od 25 grudnia do 1 stycznia (oktawa) obchodzi tę uroczystość. To jedna z dwóch istniejących w obecnym kalendarzu liturgicznym oktaw – drugą jest Oktawa Wielkanocy.
Oktawa Bożego Narodzenia odznacza się wielkim bogactwem treści i świąt:
- W Niedzielę po Bożym Narodzeniu przypada Święto Świętej Rodziny ( Jezusa, Maryi i Józefa).
- Święto Świętego Szczepana 26 grudnia. W wiekach średnich każdy zawód, a nawet różne grupy zwierząt miały swoich patronów. Święty Szczepan był patronem koni. Stąd w tym dniu jeszcze obecnie w wielu kościołach święci się owies, który później daje się chorym zwierzętom. W niektórych okolicach po Mszy Świętej chłopcy rzucają poświęconym owsem kapłana. Owies ma symbolizować ostre kamienie, jakimi rzucano w Świętego Szczepana.
- Święto Świętego Jana Apostoła 27 grudnia. Święty Jan Apostoł umiłowany uczeń Pana Jezusa napisał trzy Listy Apostolskie, Apokalipsę i Ewangelię. Umarł śmiercią naturalną. W starożytności chrześcijańskiej formą kultu jakiegoś świętego było spożywanie ku jego czci jakiegoś pokarmu (np. chleb ku czci Świętej Agaty). Ku czci Świętego Jana pito poświęcone wino. Zwyczaj ten wywodzi się z legendy ( VI wiek), według której Święty Jan po modlitwie i znaku krzyża, spożył bez szkody zatrute wino i przez to nawrócił pogańskiego kapłana.
- Świętych Młodzianków – 28 grudnia – święto. Król Herod dowiedziawszy się od trzech Króli, że przyszedł na świat obiecany Mesjasz „nowonarodzony król żydowski”,
W obawie przed utratą władzy, wydał okrutny rozkaz wymordowania betlejemskich chłopców. Świętych Młodzianków czcimy jako męczenników, gdyż oddali swoje życie za Pana Jezusa. Po uroczystej Mszy Świętej w tym dniu udziela się małym dzieciom specjalnego błogosławieństwa.
Dni podczas oktawy: 29 – 31 grudnia
- 29 XII – wspomina się Świętego Tomasza Becketa, arcybiskupa Canterbury, Męczennika (+ 1170).
31 XII – wspomina się Świętego Sylwestra, papieża (314 – 335). Od jego imienia ostatni wieczór roku nazywa się wieczorem sylwestrowym. W parafiach celebruje się specjalne nabożeństwo na zakończenie starego roku. - 01 stycznia – uroczystość Najświętszej Bożej Rodzicielki Maryi. Jest to najstarsze święto maryjne w liturgii rzymskiej. Pierwszy dzień roku papież Paweł VI ogłosił 08.12. 1967 r. „Dniem Pokoju” W dniu tym modlimy się o dar prawdziwego pokoju na świecie i w sercach ludzkich.
- 06 stycznia Objawienie Pańskie (Epifania). Uroczystość powstała na wschodzie jako odpowiednik naszego Święta Bożego Narodzenia (IV w). Na zachodzie treść uroczystości zacieśniono głównie do objawienia się Chrystusa w hołdzie mędrców stąd popularna nazwa Święto Trzech Króli. Pismo Święte nie wymienia liczby mędrców, ani nie nazywa ich królami. Na ustalenie liczby wpłynęły wymienione trzy dary: złoto, kadzidło i mirra. Od IX wieku przyjęły się imiona: Kasper, Melchior i Baltazar, W tym dniu święci się wodę (na pamiątkę chrztu w Jordanie) oraz złoto, kadzidło i mirrę, a często również kredę, którą kreśli się później na drzwiach domów pierwsze litery imion trzech króli C + M + B, co może również oznaczać Christus Mansjonem Benedicat – Chrystus mieszkanie błogosławi. Rodziny chrześcijańskie przyjmują w tym okresie kapłana „po kolędzie”. Jest to wizyta duszpasterska i błogosławieństwo mieszkania.
- Święto Chrztu Pańskiego – przypada w I niedzielę po objawieniu (między 7 a 13 stycznia). Niedziela ta kończy okres Bożego Narodzenia. W czasie Chrztu w Jordanie Bóg Ojciec objawił Bóstwo Syna, namaścił Go Duchem Świętym, ogłosił Mesjaszem. Chrzest Chrystusa nazywamy również zaślubinami z Kościołem. W Chrystusie cała ludzkość odrodziła się z Ducha Świętego. Dlatego to Święto posiada dwa główne tematy: objawienie i zbawienie.